An Essay Concerning Human Understanding
| An Essay Concerning Human Understanding | |
|---|---|
| |
| literatura verko | |
| Aŭtoroj | |
| Aŭtoro | John Locke |
| Lingvoj | |
| Lingvo | angla lingvo |
| Eldonado | |
| Eldondato | 1690 |
| Ĝenro | filozofio |
An Essay Concerning Human Understanding (Eseo pri la homa kompreno) estas eseo de la angla filozofo John Locke kiu traktas la sciteorio, la fundamentojn de homa scio kaj kompreno kaj iliajn limojn. La eseo unue estis presita en 1689, kaj Locke poste redaktis tri reviziitajn eldonojn, kies plej lastatempa estis publikigita en 1700 [1]. La eseo estas konsiderita fondoteksto en la historio de moderna empirio. Locke kritikas en ĝi la ideon ke ekzistas universalaj konceptoj enecaj en ĉiuj homoj ekde naskiĝo. Li asertas ke la fonto de ĉiu homa scio estas en la sperto de la sensoj kaj la sperto. Laŭ Locke, homoj ne spertas aferojn en la mondo rekte, sed per la peranteco de la ideoj kiuj estas kreitaj en siaj mensoj, laŭ li kiel rezulto de sperto. La eseo ankaŭ diskutas la rolon de lingvo kaj la malfacilaĵoj kreitaj pro la bezono uzi vortojn por kompreni kaj transdoni scion. Locke diskutas malsamajn manierojn akiri scion, distingas inter malsamaj specoj de scio, kaj uzas la potencon de juĝo por distingi inter malsamaj gradoj da certeco.
La verko estas ne nur detala funkcia priskribo de la ago scii, sed ankaŭ havigas dividon de la sciencoj kaj konkampoj (fakoj) de la tuta sciaro dum samtempe proponas vivan bildon de la naturo de la homa racio.[2] En la libro troveblas la unuaj bazoj de la nomita angla empiriismo, kiun George Berkeley kaj ĉefe David Hume kondukos al ties plej altaj pintoj.
Locke malakceptis la teorion de Descartes pri "denaskaj ideoj" kaj asertis, ke antaŭ la sperto, la kompreno (sciaro) estas malplena kiel blanka papaerfolio. Estas denaskaj ideoj nek en teoria nivelo nek en praktika aŭ morala. La sensaj kvalitoj de la objektoj estas transmigitaj al la menso tra la sensoj. Tiu estas la unua scifonto, nome la senso aŭ ekstera sperto. La dua scifonto estas la penso, aŭ interna sperto, kiu estas la percepto kiun la menso havas pri sia propra mensa aktiveco.
Historia kaj intelekta fono
[redakti | redakti fonton]Locke estis edukita kaj laboris en Universitato de Oksfordo, kie li estis eksponita al la skolastika pensado kiu karakterizis la institucion. Studoj en Oksfordo emfazis anglikanismajn interpretojn de la skribaĵoj de Aristotelo. Locke atestis al si, ke la lernejaj studoj ne aparte interesis lin. Aliflanke, li estas tirita al la filozofio de Rene Descartes. Poste en la vivo Locke skribis, "mi devas ĉiam esti dankema al tiu sinjoro [Kartezio], kiun li prave honoris, por savado de mi de la sensignifa vojo de filozofia debato praktikita en universitatoj.[3] En 1668, jaron post aliĝado al de la domo de Anthony Ashley Cooper, li estis akceptita kiel membro de la Reĝa Societo de Londono. Li interesiĝis pri medicino kaj kemio kaj lernis de siaj rilatoj kun la fama kuracisto Thomas Sydenham kaj kun la sciencisto Robert Boyle. Liaj rilatoj kun membroj de la Reĝa Societo alproksimigis Luke al la aliro de la scienca metodo en la spirito de Francis Bacon. Kaj la filozofio de Kartezio kaj la spirito de la scienca revolucio influis la direkton de la penso de Locke en la eseo pri la homa kompreno. Ekzemple, kiel Kartezio Locke donis grandan gravecon al ideoj, sed li malakceptis la ideon ke kelkaj el la ideoj en niaj mensoj estas denaskaj, kaj en la spirito de la eksperimenta scienco de Bacon li vidis ilin kiel produkto de sperto.
Luko priskribas la cirkonstancojn kiuj igis lin skribi la eseon en letero al la leganto:
Kvin aŭ ses amikoj, kiuj kunvenis en mia ĉambro, kaj diskutis pri afero tre malproksima de ĝi, baldaŭ troviĝis antaŭ senelirejo pro la malfacilaĵoj, kiuj estiĝis de ĉiuj flankoj. Starinte dum iom da tempo embarasita sen iam alproksimiĝi al solvi la dubojn, kiuj nin konfuzis, venis al mi en la kapon, ke la vojo, kiun ni iris ne estas ĝusta, kaj ke antaŭ ol ni turni sin al esploroj de tia naturo, ni devis unue ekzameni la niajn. kapablojn, kaj vidu kiajn objektojn niaj mensoj estis taŭgaj aŭ netaŭgaj por okupiĝi. Mi proponis ĝin al la bando, kaj ĉiuj konsentis tuj, kaj sekve ankaŭ estis interkonsentita, ke tio estu nia unua pridemandado. Per kelkaj rapidaj kaj nedigesteblaj pensoj pri temo, pri kiu mi antaŭe neniam pensis, kiun mi skribis por nia venonta renkontiĝo, ni unue eniris en ĉi tiun diskuton, kiu komenciĝis, kiel dirite, hazarde, kaj daŭris danke al la pledoj de miaj amikoj. - John Locke, Eseo pri la homa kompreno , Letero al la leganto, p. 10.
De la rimarko de alia intelektulo kiu partoprenis en la konversacio, la filozofo James Tyrell, estas konata ke ĝi okazis en 1671 en la domo de la patrono de Luko, Anthony Ashley Cooper, kaj traktis temojn ligitajn al moraleco kaj kredo bazita sur Dia revelacio [4][5].
Influoj
[redakti | redakti fonton]Eseo pri la homa kompreno fariĝis konsistiga kaj influa teksto en la filozofio de ekkono kaj en aliaj areoj, kiel metafiziko, la filozofio de lingvo, religio kaj teorioj de la memo. Dank' al la eseo, kiu estis la sola teksto, kiun Locke ne publikigis anonime, lia nomo antaŭis lin, eĉ dum lia vivo, kiel granda filozofo. La eseo, aliflanke, provokis konflikton kaj estis peze kritikita fare de klerikoj kaj moralistoj kiuj kredis ke ĝi instigis ateismon kaj malmoralecon. En la 18-a jarcento, la teorio de Locke pri Klerismo iĝis eĉ pli influa. Precipe pri filozifiaj pensuloj el diversaj scifluoj, kiel la intelektuloj de la skota Klerismo kaj la enciklopediistoj en Francio. Voltaire nomis Locke'n "Heraklo de Metafiziko" kaj en la 19-jarcenta historiisto Leslie Stephen nomis lin "la intelekta reganto de la 18-a jarcento" [6].
Reagoj de la samtempuloj de Locke
[redakti | redakti fonton]La eseo ricevis relative multe da atento tuj post sia publikigo, kaj recenzoj de ĝi estis publikigitaj en intelektaj ĵurnaloj . Gilbert Ryle skribis ke la efiko de la eseo al la samtempuloj de Locke estis tiel tuja kaj profunda ke oni povas diri de legado de pluraj linioj en ĉiu deksepa-jarcenta eseo ĉu ĝi estis skribita antaŭ aŭ post la publikigo de la eseo.[7] En 1700 aperis traduko de la eseo al la franca kaj en 1701 aperis traduko al la latina. Ambaŭ tradukoj kontribuis al la vasta disvastigo de la ideoj de Locke ekster Britio, kaj precipe en Francio.[8][9] Locke gajnis multajn laŭdojn pri la eseo, sed ankaŭ recenzojn. La plej granda parto de la kritiko venis de eklezianoj kaj estis direktita kontraŭ la malakcepto de la ideo de denaskaj konceptoj, la teologiaj implicoj de ĉi tiu argumento kaj la skeptiko, kiun la aliro de Locke elvokas.[10]
La filozofo Gottfried Wilhelm Leibniz verkis responde sia eseo "Novaj Eseoj pri la Homa Kompreno" (france: Nouveaux essais sur l'entendement humain) [11]. En tiuj eseoj la verkisto refutas ĉapitro-post-ĉapitre la asertojn de Locke. Locke estis konscia pri la kritiko de Leibniz, kiu ankaŭ korespondis kun li, sed Leibniz decidis ne publikigi la eseojn mem post eksciado pri la morto de Locke. Ili estis finfine publikigitaj en 1765
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ La dato skribita sur la kovrilo de la unua eldono estas 1690 (Latinnumere MDCXC), sed la libro estis presita en decembro 1689. Eĉ post kiam la kvara eldono estis publikigita, Locke daŭre redaktis kaj korektis la eseon ĝis sia morto en 1704. En 1706 kvina eldono estis publikigita kiu inkludis tiujn amendojn kaj estis kompletigita per eltiraĵoj de la konflikto inter Locke kaj Edward Stillingfleet. En 1710 sesa eldono estis publikigita, kaj en 1714 sepa eldono estis publikigita kiu estas inkludita en la kolekto "Ĉiuj Skribaĵoj de Locke". Locke ankaŭ kontrolis la francan tradukon kiu aperis en 1700.
- ↑ Malantaŭa kovrilpaĝo de hispanlingva eldono de 1999 "Ensayo sobre el entendimiento humano" de la meksika eldonejo Fondo de Cultura Económica.
- ↑ GAJ Rogers, "The Intellectual Setting and Aims of the Essay", en The Cambridge Companion to Locke's Essay Concerning Human Understanding , redaktita fare de Lex Newman, Cambridge University Press (2007), 11-12
- ↑ Nicholas Jolley, "Locke on Faith and Reason", en The Cambridge Companion to Locke's Essay Concerning Human Understanding , redaktita fare de Lex Newman, Cambridge University Press (2007), p. 436
- ↑ Nicholas Walterstroff, "Locke's Philosophy of Religion", en The Cambridge Companion to Locke , redaktita fare de Vere Chappell, Kembriĝo: Cambridge University Press, p. 174
- ↑ Hans Aarsleff, "Locke's Influence", in The Cambridge Companion to Locke, edited by Vere Chappell, Cambridge: Cambridge University Press, p. 252
- ↑ Gilbert Ryle, "John Locke", Crítica: Revista Hispanoamericana de Filosofía 1(2) (1967), p. 3
- ↑ EJ Lowe, The Routledge Guidebook to Locke's Essay Concerning Human Understanding , Routledge (2013), p. 8
- ↑ Ross Hutchison, Locke en Francio, 1688-1734 , Oxford University Press (1991)
- ↑ G. A. J. Rogers, "The Standing and Reputation of John Locke", in Insiders and Outsiders in Seventeenth-Century Philosophy, edited by G. A. J. Rogers, Tom Sorell and Jill Kraye, (Routledge: 2010), p. 258
- ↑ Plena teksto de la Novaj eseoj de Leibnitz pri homa kompreno, kune kun apendico
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Clapp, James Gordon. 1967. "John Locke." Encyclopedia of Philosophy. New York: Macmillan.
- Uzgalis, William. [2001] 2018. "John Locke" (revised ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved on 16 June 2020.
- Ayers, Michael. 1991. Locke: Epistemology and Ontology. 2 vols. London: Routledge.
- Bennett, Jonathan. 1971. Locke, Berkeley, Hume: Central Themes. Oxford: Oxford University Press.
- Bizzell, Patricia, and Bruce Herzberg, eds. 2001. The Rhetorical Tradition (2nd ed.). Boston: Bedford/St. Martin's.
- Chappell, Vere, ed. 1994. The Cambridge Companion to Locke. Cambridge: Cambridge University Press.
- Fox, Christopher. 1988. Locke and the Scriblerians. Berkeley: University of California Press.
- (2019) “Locke on Personal Identity”, Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- Jolley, Nicholas. 1999. Locke: His Philosophical Thought. Oxford: Oxford University Press.
- Lowe, E. J. 1995. Locke on Human Understanding. London: Routledge.
- Yolton, John. John Locke and the Way of Ideas. Oxford: Oxford University Press, 1956.
- — 1970. John Locke and the Compass of Human Understanding. Cambridge: Cambridge University Press.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- John Locke at Project Gutenberg, including the Essay.
- Internet Encyclopedia of Philosophy entry on John Locke Arkivigite je 2010-05-28 per la retarkivo Wayback Machine
- Site containing a version of this work, slightly modified for easier reading
- EpistemeLinks